Ostrzeganie i alarmowanie ludności

Cel – unikanie strat w ludziach i środkach materialnych w sytuacji wystąpienia zagrożenia lub zdarzenia mającego charakter katastrofy.

Cel zostanie osiągnięty poprzez:

• działania zapobiegawcze,
• działania prewencyjne,
• monitorowanie stanu środowisk, w których powstają zagrożenia,
• zapewnienie obiegu informacji między organami zarządzającymi w sytuacji wystąpienia zagrożenia,
• przekazanie ludności informacji o zagrożeniu w odpowiednim czasie.

Podstawowe definicje:

• alarm – sygnał z dowolnego źródła informujący, że zostało wykryte skażenie lub że wystąpiła sytuacja kryzysowa, które zaistniały na skutek katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, działań terrorystycznych lub na skutek zagrożenia wojennego lub wojny;
• alarmowanie – działania mające na celu natychmiastowe przekazanie sygnału do właściwych terytorialnie władz, służb i do ludności na danym terenie, informującego o zagrożeniu skażeniem, skażeniu lub o sytuacji kryzysowej, które zaistniały na skutek katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, działań terrorystycznych lub na skutek zagrożenia wojennego lub wojny;
• monitoring skażeń – systematyczną obserwację prowadzoną w określonych geograficznie punktach lub obszarach w celu wykrywania uwolnionych do środowiska materiałów powodujących skażenie lub w celu stwierdzenia zmian stopnia tego skażenia;
• ostrzeganie – działania mające na celu przekazanie komunikatów i informacji uprzedzających o prawdopodobnych zagrożeniach i zalecających podjęcie działań zabezpieczających i ochronnych oraz instruujące o sposobach wykonania takich działań;
• powiadamianie – przekazanie, przy użyciu wszelkich dostępnych środków, określonych informacji mających na celu zaalarmowanie właściwych władz i ludności o możliwości wystąpienia zagrożenia, o jego wystąpieniu lub ustąpieniu oraz przekazanie informacji dotyczących sposobu postępowania w danym przypadku;
• skażenie – zanieczyszczenie środowiska, w szczególności gruntu, wody, powietrza, żywności, pasz oraz powierzchni ciała ludzi lub zwierząt, niebezpiecznymi substancjami i mieszaninami chemicznymi, materiałami promieniotwórczymi lub zakaźnymi czynnikami biologicznymi, niezależnie od ich rodzaju i czasu ich oddziaływania;
• systemy wykrywania i alarmowania o skażeniach – powiązany organizacyjno-technicznie zespół elementów przeznaczonych do identyfikacji skażeń, wytwarzania, gromadzenia, przetwarzania i wstępnej analizy informacji o uwolnieniu do środowiska toksycznych środków chemicznych, materiałów promieniotwórczych, zakaźnych czynników biologicznych i powstaniu ognisk zakażeń, a także o powstałych w następstwie takich zdarzeń skażeniach oraz o potencjalnych źródłach tych zagrożeń;
• wykrywanie skażeń – działanie realizowane w określonym rejonie i czasie w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecności niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych, materiałów promieniotwórczych i zakaźnych czynników biologicznych;
• zakażenie – skutki skażenia ludzi, zwierząt lub roślin zakaźnymi czynnikami biologicznymi.

System wykrywania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania polega na:

• uzyskaniu informacji o zbliżaniu się lub stwierdzeniu faktu o wystąpieniu na określonym terenie zagrożenia życia i zdrowia ludzi związanego ze stosowaniem środków rażenia, wystąpienia klęsk żywiołowych, awarii obiektów technicznych, skażeń chemicznych, promieniotwórczych, zakażeń biologicznych, powodzi i pożarów lub innych podobnych zdarzeń,
• określaniu rodzaju, miejsca, skali i możliwych skutków zaistniałych zagrożeń oraz wyznaczaniu niebezpiecznych stref,
• ostrzeganiu i alarmowaniu ludności o zbliżającym się zagrożeniu oraz informowaniu o zalecanych zasadach postępowania ludności w określonej sytuacji.

Wykrywanie zagrożeń, ostrzeganie i alarmowanie ludności realizowane jest w oparciu Systemu Wykrywania i Alarmowania (SWA). System ten przygotowuje się i organizuje w czasie pokoju, a rozwija w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska w czasie pokoju lub podczas podwyższania gotowości obronnej państwa.

System Wczesnego Ostrzegania

Dobrze zorganizowany system ostrzegania i alarmowania musi spełniać następujące warunki:

• sygnał powinien być ogłoszony z takim wyprzedzeniem w czasie aby ludzie w odpowiednio krótkim czasie moli szybko i spokojnie wykonać określone czynności,
• ogłoszenie sygnału powinno się odbywać jednocześnie dla określonej grupy (np. uczniów w szkole),
• urządzenia alarmowe powinny być tak rozmieszczone aby zasięgi ich słyszalności wzajemnie się pokrywały,
• określona grupa ludzi (np. uczniów w szkole) powinna znać sygnały alarmowe i zasady postępowania po ich ogłoszeniu.

Ostrzeganie i alarmowanie ludności w Polsce – akty prawne

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 461, 1101, 1407,1445)

Art. 1.
Obrona Ojczyzny jest sprawą i obowiązkiem wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa oraz akty wykonawcze do niej regulują kompetencje organów administracji państwowej oraz organizację i zasady funkcjonowania systemów ostrzegania i alarmowania ludności w Polsce.
Główne zadania w zakresie organizacji ochrony ludności w Polsce ustawa przypisuje strukturom Obrony Cywilnej RP.

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ww. ustawy centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju. Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast).
Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (Dz.U. z 2002 r., nr 96, poz. 850)
Zgodnie z § 3 ww rozporządzenia do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, na ich obszarze działania, należy m.in..:
1) dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej,
2) opracowywanie i opiniowanie planów obrony cywilnej,
3) opracowywanie i uzgadnianie planów działania,
4) organizowanie i koordynowanie szkoleń oraz ćwiczeń obrony cywilnej,
5) organizowanie szkolenia ludności w zakresie obrony cywilnej,
6) przygotowanie i zapewnienie działania systemu wykrywania
i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach,
7) …

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r., nr 89, poz. 590 z późn. zm.)

Zgodnie z art. 5, ust. 2, pkt 3c organizacja systemu monitorowania zagrożeń, alarmowania i ostrzegania ludności w sytuacjach zagrożenia oraz zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania podczas ich wystąpienia stanowi element Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego oraz odpowiednio wojewódzkich, powiatowych i gminnych planów zarządzania kryzysowego.
Z dotychczas wymienionych aktów normatywnych wynika, że organizacja systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania jest wymagana na poszczególnych szczeblach administracji rządowej i samorządowej.
Do zorganizowania ww. systemów inne przepisy prawne (m.in. ustawa – Prawo ochrony środowiska, Ustawa Prawo wodne, dyrektywa Seveso II) zobowiązały również przedsiębiorstwa, których przedmiot i zakres działalności stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa ludności i środowiska naturalnego.
Należą do nich np.:
– zakłady przemysłowe (zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej
awarii przemysłowej),
– obiekty hydrotechniczne,
– składowiska substancji niebezpiecznych,
– składowiska odpadów,
– itp.

 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach (poz. 96)

Rozporządzenie reguluje sprawy związane z organizacją, przygotowaniem oraz sposobami funkcjonowania systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania, powiadamiania o skażeniach na terytorium kraju w celu zapewnienia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz sprawowania ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności kraju.
Na podstawie rozporządzenia funkcjonuje Krajowy system wykrywania skażeń i alarmowania (KSWSiA), który obejmuje:
– System wykrywania skażeń Sił Zbrojnych RP – nadzorowany przez ministra Obrony Narodowej,
– Sieci i systemy nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych w kraju oraz krajowe punkty kontaktowe dla międzynarodowych systemów nadzoru nad zagrożeniami zdrowia lub życia dużych grup ludności – nadzorowane przez ministra właściwego ds. zdrowia,
– System stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych, których działania koordynuje prezes Państwowej Agencji Atomistyki,
– Wojewódzkie systemy wykrywania i alarmowania oraz wojewódzkie systemy wczesnego ostrzegania o zagrożeniach nadzorowane przez wojewodów,
– systemy nadzoru epizootycznego, fitosanitarnego, nadzoru nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego i paszami oraz nadzoru nad produktami rolno-spożywczymi nadzorowane przez ministrów właściwych do spraw rolnictwa i rynków rolnych oraz zdrowia.

Jednolitość i interoperacyjność funkcjonowania systemów wchodzących w skład krajowego systemu zapewniają organy, którym te systemy podlegają lub które je nadzorują. Koordynację w zakresie jednolitości i interoperacyjności funkcjonowania systemów wchodzących w skład krajowego systemu zapewnia Minister Obrony Narodowej we współpracy z ministrami właściwymi do spraw: wewnętrznych, zdrowia, administracji publicznej, rolnictwa, rynków rolnych, gospodarki morskiej, środowiska oraz gospodarki wodnej Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

Rozporządzenie reguluje sposoby ogłaszania sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych:
– sygnały alarmowe: ogłoszenie alarmu, odwołanie alarmu, przekazywane w systemach alarmowania, środkach masowego przekazu i za pomocą środków sygnalizacji wizualnej,
– komunikaty ostrzegawcze: uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami, uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami, uprzedzenie o klęskach żywiołowych i zagrożeniach środowiska – przekazywane za pomocą środków masowego przekazu.

Ogłaszanie i odwoływanie alarmu

Zasadnicze cele i zadania obrony cywilnej

• służba ostrzegawcza,
• wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,
• ewakuacja,
• przygotowanie i organizowanie schronów
• obsługa środków zaciemnienia,
• ratownictwo,
• służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną,
• walka z pożarami,
• odkażanie i inne podobne działania ochronne,
• dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia,
• doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,
• doraźne przywrócenie działań niezbędnych służb użyteczności publicznej,
• doraźne grzebanie zmarłych,
• pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania,
• dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.

1. przygotowywanie projektów założeń i zasad działania obrony cywilnej;
2. ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej;
3. koordynowanie określonych przedsięwzięć i sprawowanie kontroli realizacji przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego zadań obrony cywilnej;
4. sprawowanie nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w obronie cywilnej.

• W okresie pokoju obrona cywilna współuczestniczy w ochronie ludności i środowiska naturalnego przed nagłymi i rozległymi zagrożeniami powstałymi w wyniku działania sił przyrody lub awarii obiektów technicznych, szczególnie przed tymi, które powodują skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi, skażenia promieniotwórcze oraz katastrofalne pożary, zatopienia, huragany itp., organizuje system wczesnego ostrzegania i przygotowuje ludność do powszechnej samoobrony.

• ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury przed skutkami działań zbrojnych,
• stworzenie warunków do wykrywania zagrożeń i ostrzegania oraz alarmowania ludności,
• przygotowanie schronów i ukryć dla ludności utrzymywanie ich w gotowości do użycia,
• gromadzenie i przechowywanie środków indywidualnej ochrony dla jednostek organizacyjnych OC i ludności,
• wyposażenie jednostek organizacyjnych OC w sprzęt ratowniczy, przyrządy i aparaturę do wykrywania różnego rodzaju skażeń,
• sukcesywne przygotowywanie infrastruktury ochronnej i ratowniczej, medycznej i socjalno–bytowej do działania w warunkach ekstremalnych,
• systematyczne szkolenie kadr kierowniczych administracji rządowej  i samorządowej, jednostek organizacyjnych OC oraz żołnierzy sił zbrojnych OC, a pozostałej ludności w dziedzinie powszechnej samoobrony,
• współdziałanie z organami powołanymi do zwalczania klęsk żywiołowych  i zagrożeń środowiska oraz usuwania ich skutków (decyzję o włączeniu sił OC do tych działań podejmują terenowi szefowie OC).

• wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie,
• organizowanie ewakuacji ludności,
• przygotowanie budowli ochronnych,
• zaciemnienie i wygaszenie oświetlenia,
• organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych,
• udzielanie poszkodowanym pomocy medycznej (w tym umożliwienie korzystania z opieki medycznej i posługi religijnej),
• walka z pożarami,
• zaopatrywanie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej.
• przygotowanie oraz prowadzenie likwidacji skażeń i zakażeń,
• organizowanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia dla poszkodowanej ludności,
• doraźna pomoc w celu przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami żywiołowymi i katastrofami,
• doraźne przywracanie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,  w tym pomoc w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej,
• doraźne grzebanie zmarłych,
• ochrona żywności oraz innych dóbr niezbędnych do przetrwania,
• działalność planistyczna i prace organizacyjne, działalność szkoleniowa i upowszechniająca z zakresu problematyki OC,
• przygotowanie ludności do uczestnictwa w powszechnej samoobronie,
• zabezpieczenie dóbr kultury, urządzeń użyteczności publicznej i ważnej dokumentacji.

Pliki do pobrania

1.  Zarządzenie Starosty Rzeszowskiego Nr II/21/2019 z 6 lutego 2019 roku (pobierz)
2. Wytyczne Starosty Rzeszowskiego z dnia 6 grudnia 2019 roku (pobierz)
3. Plan kalendarzowy na 2020 rok (pobierz)
4. Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z 30.08.2016 roku w spr. opracowania oceny OC (pobierz)
5. Załącznik do wytycznych Szefa OC Kraju z 30.08.2016 roku (pobierz)